مقایسه شیوع اضطراب آشکار در بین دانش آموزان دارای ویژگی‌های جمعیت شناختی مختلف

 

 

 

 

مقایسه شیوع اضطراب آشکار در بین دانش آموزان دارای ویژگی‌های 
جمعیت شناختی مختلف

دکتر نرجس خاتون موحدی‌راد[1]

حجت اله اجودی[2]

دکتر مریم احمدی [3]

دکتر فاطمه فخارمقدم [4]

مهدی اکبریان[5]*

 

تاریخ دریافت مقاله: 11/05/1390 تاریخ پذیرش نهایی مقاله: 05/04/1391

عیسی مالمیر[6]

 

 

چکیده

اضطراب شایع ترین اختلال روانی موجود و عامل مهمی در بروز ناسازگاری‌های اجتماعی و اختلال سلامت روانی   می‌باشد. هدف از پژوهش حاضر بررسی شیوع اضطراب آشکار و برخی عوامل مؤثر بر آن در دانش‌آموزان دبیرستان‌های دخترانه شهر مشهد بود. در این مطالعه مقطعی[7]  از نوع توصیفی – تحلیلی 570 نفر از دانش آموزان دبیرستان‌های دخترانه مشهد در سال 1389 مورد مطالعه قرار گرفتند. روش نمونه‌گیری تصادفی چند مرحله‌ای بود. جهت جمع آوری داده‌ها در این مطالعه از دو پرسشنامه استفاده شد. پرسشنامه اول پرسشنامه جمعیت شناختی مرتبط با خصوصیات دموگرافیک و وضعیت اقتصادی اجتماعی و برخی متغیرهای مرتبط با جامعه مورد پژوهش و پرسشنامه دوم پرسشنامه اضطراب آشکار اسپیلبرگر بود. پس از جمع آوری داده‌ها با نرم افزار SPSS تحلیل شد. نتایج نشان داد که در جمعیت مورد مطالعه 135 نفر (8/22%) اضطراب آشکار داشتند. اضطراب آشکارارتباط معنی داری از نظر آماری با ارتباط مادر با دانش‌آموز، شغل مادر، تحصیلات مادر، ارتباط پدر با دانش آموز، پایه تحصیلی، شغل پدر، تحصیلات پدر، ارتباط سایر فرزندان با دانش آموز نشان داد (05/0p<). با توجه به نتایج پیشنهاد می‌شود ضمن توجه مسئوولین بهداشت روان به جمعیت‌های مشابه جهت ارتقای کیفیت سلامت روان، مطالعاتی گسترده‌تر در جمعیت‌های عمومی انجام شود.

واژگان کلیدی: اضطراب آشکار.

مقدمه:

زندگی در قرن اخیر باعث شده است که انسان به طور مداوم در مقابل ناملایمات از خود سازگاری نشان دهد و اضطراب شایع‌ترین اختلالی است که در مقابل ناسازگاری‌ها بروز می‌کند (عظیمی و ضرغامی، 1381). اما در این میان نبود شناخت از شرایط و فقدان اعتماد به نفس کافی برای افراد در مدیریت مشکلات و مسایل مختلف در اغلب موارد منجر به بروز اضطراب به شکل و شمایلی می‌شود که خواب و آرامش را از انسان ربوده و همچون آفتی سلامت روانی و حتی جسمی را تهدید می‌کند. اگر چه اعتقاد بر  این است که اضطراب کم برای حیات و زندگی روزمره  انسان لازم است اما اضطراب زیاد نیز زیان‌های جدی بر جسم، روان، روابط اجتماعی، شغل و تحصیلات وارد می‌آورد و فرد را از دارا بودن یک سلامت کیفی قابل قبول در زندگی محروم می‌نماید (کاتزلنیک[8] و همکاران، 2001). اضطراب زیاد و طولانی مدت معمولاً همراه با پاسخ‌های فیزیولوژیک از جمله افزایش متابولیسم، کاهش ایمنی بدن، افزایش کار دستگاه قلب و عروق بوده، همچنین رابطه مهمی بین اضطراب و مرگ و میرهای بعد از آن وجود دارد که حاکی از اهمیت این اختلال به عنوان مسأله در سلامت و بهداشت عمومی است.  اضطراب، احساس ناراحتی مبهم توأم با دلهره است که در پاسخ به تحریکات داخلی و خارجی ایجاد شده و می‌تواند به علایم شناختی، عاطفی، فیزیکی و رفتاری منجر شود (کریمی، تقوی لاریجانی، مهران و قلجایی، 1384). در فرایند رشد و توسعه اجتماعی و فرهنگی جوامع، نیروی انسانی کارآمد نقش تعیین‌کننده‌ای ایفا می‌کند و بدون شک توجه به جنبه‌های مختلف زندگی نیروهای تحصیل کرده از عوامل مهم این توسعه می‌باشد. از جمله مشکلات پیش روی نیروهای جوان در حال تحصیل، اضطراب، جرأت ورزی پایین، افسردگی، خصومت و پرخاشگری مطرح شده است (محمودی عالمی، عظیمی و  ضرغامی، 1383). اختلالات اضطرابی و افسردگی در تمام مناطق دنیا شایع هستند؛ این اختلالات از جهت عواقب اقتصادی که دارند نیز قابل اهمیت هستند (میرزا[9] و جنکینس[10]، 2004). در ایران، شیوع اختلالات روانی در بالغین 21% ، در گروه سنی 24-15 سال 6/17%  و در گروه سنی محصل و دانشجو 6/15% گزارش شده است (محمودی عالمی، عظیمی و  ضرغامی،1383).

همه انسان‌ها به نوعی با این معضل دست به گریبانند به ویژه دانش آموزان که این اضطراب را در رابطه با امتحان، کنفرانس درسی و فعالیت در کلاس درک کرده‌اند. بر اساس معیارهای چند بعدی اضطراب کودکان[11]، اضطراب در تمام دانش آموزان 9/12% گزارش شده است و 3/49% از آنها، اضطراب متوسط تا شدید با یا بدون همراهی با افسردگی داشته‌اند ( ان دت ای[12] و همکاران، 2008). فراوانی بالای اضطراب و افسردگی با استرس‌های اجتماعی، عوامل خانوادگی و استرس‌های تحصیلی مرتبط است. در سبب شناسی اضطراب به علت‌های مختلف از دیدگاه نظریه‌های روانشناختی، زیست شناختی،
رفتار شناختی، ژنتیک و مبانی اجتماعی فرهنگی اشاره شده است (وارکاریس[13]، 2000). اختلالات اضطرابی در روند تفکر و یادگیری شخص اختلال زیادی ایجاد کرده و می‌توانند اثرات مخربی بر سلامت جسم و روان به جا بگذارند (عظیمی و ضرغامی، 1381). وجود اضطراب و کم جرأت بودن منجر به اختلال در عملکرد تحصیلی، تخریب توانایی‌های هوش و یادگیری، کاهش تفکر انتزاعی و رکود استعدادها شده و همچنین با ایجاد معضلات اقتصادی آثار زیانباری برای فرد، خانواده و اجتماع به بار خواهد آورد (محمودی عالمی، عظیمی و  ضرغامی،1383). متخصصان، اضطراب را به دو دسته کلی اضطراب موقعیتی (آشکار) و اضطراب خصیصه‌ای (پنهان) طبقه بندی می‌کنند (اشپیل برگر،1966 به نقل از واحدالعین، 1385).

 اضطراب آشکار بیانگر احساس افراد مورد مطالعه در خصوص احساس تنش، بیم از آینده، ناآرامی، خودخوری، برانگیختگی و فعال سازی سیستم خودمختار (سمپاتیک و پارا سمپاتیک) است
(واحدالعین، 1385). تشخیص، درمان و به ویژه پیشگیری از اضطراب و کوشش در جهت کاهش عوامل محیطی مولد آنها نقش مهم و با ارزشی در سالم‌تر کردن محیط‌های آموزشی و افزایش کارایی نسل آینده متخصصین جامعه خواهد داشت (ملکی، متقی پورو صادقی فر، 1371). متخصصین بر این باورند که شناسایی اضطراب به ویژه اضطراب آشکار و متغیرهای مرتبط با آن می‌تواند تا حدودی ما را در داشتن جامعه‌ای سالم در آینده یاری رساند. افراد مورد مطالعه احساسات خود را در لحظه کنونی بیان می‌نمایند. به تفاوت‌های فردی نسبتاً ثابتی در مستعد بودن به اضطراب اشاره می‌کند که از آن طریق بین افراد در آمادگی داشتن ادراک موقعیت‌های پر اضطرابی مثل تجربه خطر و یا موقعیت‌های تهدید کننده تمایز گذاشته و پاسخ به چنین موقعیت‌هایی با شدت بالای عکس العمل‌های اضطراب آشکار همراه می‌باشد (واحدالعین، 1385). این پژوهش درصدد است تا شیوع اضطراب آشکار و برخی عوامل مؤثر بر آن را در دانش آموزان دبیرستان‌های دخترانه مشهد بررسی نماید. امید است یافته‌های حاصل از این پژوهش جهت ارتقاء سلامت روانی نوجوانان و جوانان به کار گرفته شود.

طرح پژوهش: طرح این پژوهش یک طرح  علی - مقایسه ای است.

جامعه آماری: جامعه آماری این پژوهش دانش آموزان دبیرستان‌های دخترانه مشهد در سال 1389 بودند.

نمونه آماری و روش نمونه گیری: 570 نفر از دانش آموزان دبیرستان‌های دخترانه مشهد در سال 1389 مورد مطالعه قرار گرفتند. نمونه مورد نظر بر اساس فرمول کوکران و براساس نمونه گیری تصادفی چند مرحله‌ای از هر 3 پایه تحصیلی انتخاب شد. بعد از هماهنگی با اداره آموزش و پرورش شهر مشهد، ناحیه چهار آموزش و پرورش جهت نمونه گیری معرفی شد، تعدادی مدرسه شناسایی شدند. سپس با در نظر گرفتن تعداد دانش آموزان در هر کلاس و در هر پایه تحصیلی حجم نمونه مشخص گردید. پرسشنامه‌ها بین دانش آموزان توزیع و قبل از پر کردن آنها مفهوم اضطراب برای ایشان توضیح داده شد. از دانش‌آموزان خواسته شد به همه سؤالات پاسخ دهند و از آنجا که ضرورتی برای نوشتن نام و نام خانوادگی در پرسشنامه‌ها وجود نداشت از آنان درخواست شد که به درستی و با صداقت به سؤالات پاسخ دهند. سپس پرسشنامه‌های تکمیل شده با نرم افزارspss  مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت.

ابزارهای پژوهش:

جهت جمع آوری دادها در این مطالعه از  دو پرسشنامه استفاده شد.

پرسشنامه جمعیت شناختی:

 پرسشنامه جمعیت شناختی مرتبط با خصوصیات دموگرافیک و وضعیت اقتصادی اجتماعی جامعه مورد پژوهش بود که در آن متغیرهایی چون سن، پایه تحصیلی، بعد خانوار، بیماری یا ناتوانی دانش آموز، شغل پدر، شغل مادر، میزان تحصیلات پدر و مادر، مرگ سرپرست در شش ماه گذشته، مرگ نزدیکان در شش ماه گذشته، فقدان پدر، فقدان مادر، رابطه والدین با فرد، بیماری اعضای خانواده را مورد سنجش قرار می‌داد.

پرسشنامه اضطراب آشکار اسپیلبرگر:

پرسشنامه دوم پرسشنامه اضطراب آشکار اسپیلبرگر بود. مقیاس اضطراب آشکار اسپیلبرگر که شامل 20 سؤال چهار گزینه‌ای که آزمودنی‌ها گزینه‌ای را که به بهترین وجه شدت احساس آنها را بیان می‌نماید انتخاب می‌کنند. این گزینه‌ها عبارتند از: 1. خیلی کم  2. کم  3. زیاد  4. خیلی زیاد است. این مقیاس بر روی نوجوانان نیز قابل اجراست.

اضطراب آشکار بیانگر احساس افراد مورد مطالعه در خصوص احساس تنش، بیم از آینده، ناآرامی، خودخوری، برانگیختگی و فعال سازی سیستم خودمختار (سمپاتیک و پارا سمپاتیک) است. پایایی این مقیاس بر اساس پژوهش هنجاریابی 94/0 گزارش شده است (مهرام، 1371). مجموع نمرات بیست عبارت هر مقیاس محاسبه می‌گردد. اضطراب آزمودنی‌ها در شش سطح مورد بررسی قرار گرفت. مجموع نمرات مقیاس اضطراب آشکار می‌تواند دامنه‌ای از 80-20 را اختیار کند. ملاک‌های تفسیری جهت اضطراب آشکار به شرح ذیل می‌باشد:

اضطراب آشکار:   

میزان اضطراب از 20 تا 31! اضطراب خفیف

میزان اضطراب از 32 تا 42! متوسط پائین

میزان اضطراب از 43 تا 53! متوسط به بالا

میزان اضطراب از 54 تا 64! نسبتاً شدید

میزان اضطراب از 65 تا 75 ! شدید

میزان اضطراب از 76 به بالا! بسیار شدید

افراد مورد مطالعه که میزان اضطراب آنها ملاک‌های شدید، نسبتاً شدید، بسیار شدید را اختیار نمودند مضطرب در نظرگرفته شدند (مشکانی، 1377). جهت مطالعه اعتبار یا روایی پرسشنامه اضطراب آشکار اسپیلبرگر از شیوه ملاکی همزمان استفاده شد و پایایی مقیاس اضطراب آشکار برای اجرا بر روی آزمودنی‌های گروه هنجار براساس آلفای کرونباخ محاسبه گردید. پایایی مقیاس اضطراب آشکار در این پژوهش 91/0% بدست آمد. آزمون اضطراب آشکار با استفاده از کلیدهای نمره گذاری تصحیح شد. پس از کدگذاری اطلاعات به کمک برنامه SPSS آنالیز شد. توصیف داده‌ها توسط جداول و شاخص‌های پراکندگی و جهت مقایسه تأثیر عوامل مختلف از آزمون‌های  tمستقل و آنوا استفاده شد.

یافته ها:

در این پژوهش 600 نفر از دختران دبیرستانی شهر مشهد مورد مطالعه قرار گرفتند. 294 نفر (49.2%) در فاصله سنی 14 تا 15 سال قرار داشتند. 303 نفر (50.8%)  در فاصله سنی 16 سال و بالاتر قرار داشتند. از بین دانش آموزان 239 نفر (41.3%) اول دبیرستان، 242 نفر ( 41.9%) دوم دبیرستان، 97 نفر (16.8%) سوم دبیرستان بودند. همچنین نتایج نشان داد که در جمعیت مورد مطالعه 135 نفر (8/22%) از دانش‌آموزان اضطراب آشکار داشتند. میانگین نمره اضطراب آشکار در دانش آموزان 18/49 و انحراف معیار آن 15/7 بود. کمترین نمره 23 و بیشترین نمره اضطراب آشکار در بین دانش آموزان 79 بود.

جدول 1. توزیع فراوانی  نمونه‌های پژوهش بر حسب سطوح اضطراب اشکار

همانگونه که مندرجات جدول شماره‌ی 1 نشان می‌دهد میزان اضطراب آشکار در 122 نفر (6/20%) از دانش آموزان نسبتاً شدید و در 12 نفر (2%) در سطح شدید و در 1 نفر (2/0%) نیز اضطراب بسیار شدید بود.

 

جدول 2. نتایج آزمون  t  مستقل برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بر حسب بعد خانوار و شغل مادر

 

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان دارای ابعاد مختلف خانوار ( 4 نفره و کمتر، 4 نفره و بیشتر) از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون t مستقل استفاده شد نتایج حاکی از آن بود که بین دو گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (140/0=p) وجود ندارد. همچنین  به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان (مادر شاغل و مادر خانه دار) از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون t مستقل استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین دو گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری(001/0p<) وجود دارد.

 

جدول 3. نتایج آزمون آنوا برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بر حسب تحصیلات  پدر و مادر

 

 

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان با تحصیلات پدر از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد نتایج حاکی از آن بود که بین 7 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (009/0=p) وجود دارد. همچنین  به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان با تحصیلات پدر از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین7 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (001/0p<) وجود دارد.

 

جدول 4. نتایج آزمونt  مستقل برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بر حسب   فوت نزدیکان و فوت پدر

 

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان دارای سابقه فوت نزدیکان از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون t مستقل استفاده شد نتایج حاکی از آن بود که بین دو گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (216/0=p) وجود ندارد. همچنین به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان دارای پدر و بی پدر  از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون t مستقل استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین دو گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (298/0=p) وجود ندارد.

 

 

جدول 5. نتایج آزمون آنوا برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بر حسب شغل پدر و ارتباط با فرزندان و سطح اقتصادی

 

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان با شغل پدر از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد نتایج حاکی از آن بود که بین 6 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (002/0=p) وجود دارد. همچنین  به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان بر اساس ارتباط پدر با دانش آموز از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین 5 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (001/0p<) وجود دارد.

همچنین به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان براساس سطح اقتصادی از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین 4 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (456/0=p)  وجود ندارد.

 

 

 

 

 

جدول 6. نتایج آزمون t  مستقل  برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان

بر حسب دو گروه خانواده سالم و خانواده بیمار و بر حسب بیماری یا سلامت دانش آموز

 

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان دارای بیماری خانوادگی یا دانش آموزانی که از سلامت خانوادگی برخوردارند از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون t مستقل استفاده شد که همانطور که نتایج نشان می‌دهد تفاوت معناداری بین دو گروه مذکور از لحاظ اضطراب وجود ندارد. 

جدول 7. نتایج آزمون آنوا برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بر حسب گروه خویشاوندی و نوع ارتباط

 

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان بر اساس نسبت فرد بیمار با دانش آموز از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد نتایج حاکی از آن بود که بین 5 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (453/0=p) وجود ندارد.

همچنین  به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان بر اساس ارتباط با سایر فرزندان از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین 6 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (006/0= p) وجود دارد.

 

جدول 8. نتایج آزمون t  مستقل  برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بر حسب دو گروه مادر دار و بی مادر

 

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان دارای مادر و بی مادر از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون t مستقل استفاده شد نتایج حاکی از آن بود که بین دو گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (603/0=p) وجود ندارد.

 

 

جدول 9. نتایج آزمون t  مستقل  برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بر حسب دو گروه سرپرست دار و بی سرپرست

 

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان دارای سرپرست و بی سرپرست از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون t مستقل استفاده شد نتایج حاکی از آن بود که بین دو گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (213/0=p) وجود ندارد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 10. نتایج آزمون آنوا  برای مقایسه میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بر حسب نسبت  فرد فوت شده و سایر

به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان بر اساس نسبت فرد فوت شده با دانش آموز از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد نتایج حاکی از آن بود که بین 5 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (902/0=p) وجود ندارد.

همچنین به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان بر اساس ارتباط با مادر از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین 5 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری (001/0p<) وجود دارد.

همچنین به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان براساس پایه تحصیلی از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین 3 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری(027/0=p) وجود دارد.

همچنین به منظور بررسی تفاوت بین دانش آموزان بر اساس رشته تحصیلی از لحاظ میزان اضطراب آشکار از آزمون آنوا استفاده شد و نتایج حاکی از آن بود که بین 3 گروه مذکور از لحاظ میزان اضطراب آشکار تفاوت معنادار آماری(449/0=p) وجود ندارد.

 

بحث و نتیجه گیری

در این پژوهش شیوع اضطراب آشکار و برخی عوامل مؤثر بر آن در دانش آموزان دبیرستان‌های دخترانه مشهد مورد بررسی قرار گرفت. نتایج پژوهش شیوع اضطراب آشکار در نمونه‌های پژوهش را %22.8 برآورد کرد. میانگین نمره اضطراب آشکار 18/49 بدست آمد. این مقادیر در مقایسه با نتایج مطالعات قبلی بیشتر است، بطوری که در مطالعه عظیمی و همکاران 7.9% اضطراب آشکار گزارش شده بود (عظیمی و ضرغامی، 1381). در صورتی که در بررسی اضطراب توسط واحدالعین، فراوانی اضطراب آشکار کمتر بود (واحدالعین، 1385). در پژوهشی که توسط مشکانی انجام شده بود، آزمودنی‌ها 15% اضطراب آشکار داشتند (مشکانی، 1377) و در تحقیق داروور (1377) میزان اضطراب آشکار17 % بودکه این مهم می‌بایست با جدیت بیشتر مورد توجه قرار گیرد چرا که اضطراب زیاد با بسیاری از اختلالات و بیماری‌ها همچون افزایش متابولیسم، کاهش ایمنی بدن، اختلالات و بیماری‌های قلبی و عروقی و مرگ و میرهادر ارتباط است (کاتزلنیک و همکاران، 2001). سنین نوجوانی و جوانی بواسطه ویژگی‌های خاص زیستی- روانی دوران بلوغ و طی مراحل مختلف تعامل اجتماعی و همچنین ورود به عرصه مسئولیت‌پذیری، حساس ترین دوران زندگی محسوب می‌شود. هر چند در این پژوهش رابطه معناداری بین سن و اضطراب آشکار دیده نشد اما برخی از پژوهش‌ها رابطه معناداری بین سن و اضطراب آشکار نشان دادند. برخی از پژوهش‌ها نشان می‌دهد که با افزایش سن میزان اضطراب آشکار نوجوانان و جوانان افزایش می‌یابد. نتایج  پژوهشی که بر روی 591 نفر در سن بیست سالگی انجام شده بود، نشان داد که علائم اضطرابی آنها از 6/15 سالگی شروع شده و در سال‌های بعد افزایش پیدا کرده بود (آنجست[14]، گاما[15]، بالدوین[16]، ادجاکیک[17] و راسلر[18]، 2009). برخی از پژوهش‌ها نیز نشان می‌دهد که با افزایش سن افراد میزان اضطراب  آشکارو در کل میزان اضطراب در آنها کاهش می یابد. نتایج پژوهش ملکی نشان داد  که میانگین نمرات اضطراب در گروه های مختلف سنی با افزایش سن کاهش می یابد (ملکی ، متقی پورو صادقی فر، 1371).

هر چند در این میان پژوهش‌هایی نیز نشان دادند که سن رابطه‌ای با میزان اضطراب ندارد که می‌توان به پژوهش واحد العین (1385) اشاره کرد. در مطالعه ما، پایه تحصیلی با بروز اضطراب آشکار ارتباط معنی‌دار داشت. ممکن است این مسئله به علت درس‌های آموزشی در هر پایه تحصیلی و یا بخاطر ویژگی‌های سنی دانش آموزان باشد. همچنین بدیهی است هرچه دانش آموز در پایه تحصیلی بالاتری تحصیل کند، بدلیل در معرض تصمیم گیری‌های بزرگ قرار گرفتن و نزدیک شدن به آزمون سرنوشت‌ساز کنکور با رویدادهای اضطراب زای متعددی مواجه خواهد بود. در پژوهشی که در آن همه دانش آموزان پایه دوم و سوم رشته‌های علوم تجربی و ریاضی دوره متوسطه نواحی چهارگانه آموزش و پرورش شهر شیراز مورد بررسی قرار گرفتند، در بررسی رابطه بین اضطراب ریاضی دانش آموزان و سبک‌های یادگیری آنها با توجه به پایه تحصیلی، نتایج نشان داد که میان اضطراب ریاضی و شیوه یادگیری مفهوم سازی انتزاعی، رتبه منفی و معنادار بدست آمد که این رابطه برای دانش آموزان پایه سوم با (P=0.003) معنادار بود (احمدی و خضری، 1385). در مطالعه حورا واحدالعین بین پایه تحصیلی و اضطراب دانش آموز ارتباط معنادار بدست نیامده بود (کاتزلنیک و همکاران، 2001). بنظر می‌رسد که هر رشته تحصیلی، اثر مختص به خود را در میزان انگیزه و تلاش دانش آموز و ایجاد روحیه او می‌گذارد. دانش آموزان با انتخاب رشته تحصیلی، در واقع آینده شغلی و جایگاه اجتماعی خود را مشخص می‌کنند. البته هنوز هم در بعضی خانواده‌ها، انتخاب رشته، بنا بر جو غالب در محیط خانوادگی یا اصرار اطرافیان و بر خلاف میل و استعداد دانش آموز است که همین امر، عامل مهمی در ایجاد اضطراب در دانش آموز است. بر خلاف انتظار یافته‌های مطالعه ما نشان داد که رشته تحصیلی دانش آموز در ایجاد اضطراب مؤثر نبود. ممکن است دلیل آن تغییرات شیوه‌های سنجش دانش آموزان در سال‌های اخیر باشد. در تحقیقی که مهناز نظری (1385) بر روی دانش آموزان مقطع پیش دانشگاهی شهر کرج  انجام  شده بود، نشان  داد که دانش آموزان رشته ریاضی از اضطراب پایین‌تری نسبت به دانش آموزان رشته علوم انسانی و علوم تجربی برخوردار بودند. در این پژوهش تعداد اعضای خانوار یکی از متغیرهای مورد بررسی بود و رابطه معناداری با میزان اضطراب نشان نداد هر چند انتظار می‌رفت با توجه به این نکته که معمولاً خانواده‌هایی که جمعیت بیشتری دارند از سطح اجتماعی اقتصادی پائین‌تری برخوردارند و والدین ممکن است نتوانند رسیدگی و توجه کافی به همه فرزندان خود داشته باشند این متغیر رابطه معناداری با میزان اضطراب آشکار نشان دهد. یکی از مسایلی که دانش آموزان در محیط مدرسه در مورد آن با یکدیگر بحث می‌کنند و سعی می‌کنند با تکیه بر آن حس برتری پیدا کنند شغل والدین است. در این مطالعه اضطراب آشکار دانش آموزان با شغل والدین  ارتباط معنی‌دار نشان داد. این یافته با نتایج پژوهش مشهدی (1385) که به بررسی رابطه بین اشتغال مادر و میزان اضطراب آشکار فرزندان پرداخت  همخوانی دارد. برخی از پژوهش‌ها نیز رابطه معناداری بین میزان اضطراب آشکار و شغل والدین نشان ندادند (واحدالعین، 1385).  این پژوهش رابطه معناداری بین میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان با سطح تحصیلات والدین نشان داد.  بدیهی است که هر چه تحصیلات والدین از سطح بالاتری برخوردار باشد والدین آگاهی بیشتری در مورد نحوه کنترل یا پیشگیری از بروز اضطراب یا عوامل برانگیزنده آن دارند و همین مسئله به خودی خود سبب ایجاد حس داشتن پشتوانه قوی (هم از نظر علمی و هم از نظر مالی)در دانش آموز می‌شود و احتمال اضطراب را در آنان کاهش می‌دهد. این یافته با نتیجه مطالعات قبلی همخوانی داشت (واحد العین، 1385 و مشکانی، 1377). در این پژوهش بین میزان اضطراب آشکار دانش آموز و رابطه با والدین  و رابطه با سایر فرزندان خانواده ارتباط معناداری دیده شد. در این مطالعه  میان ارتباط والدین و فرزندان خانواده با دانش آموز و بروز اضطراب آشکار در آنها رابطه معنادار وجود داشت. این مسئله با نتایج مطالعات قبلی همخوانی داشت (عظیمی و ضرغامی، 1381، واحدالعین،   1385 و قلجایی، 1385 و رادفر، 1382). همچنین در این پژوهش بین میزان اضطراب آشکار دانش‌آموزان و ارتباط با سایر فرزندان خانواده رابطه معناداری دیده شد، که این یافته با نتایج برخی از پژوهش ها همخوانی دارد. باکن و همکاران (2009) که بر روی 791 دانش آموز دبیرستانی  انجام شد نشان داد که رفتارهای خشن بین خواهر و برادرها روی سطح استرس مؤثر است. در این پژوهش بین میزان اضطراب آشکار در دانش آموز و سالم بودن وی از نظر جسمانی  رابطه معناداری دیده نشد. هرچند پژوهش‌ها نشان داده است که سلامت جسمی دانش آموز بر سلامت روانی وی و ارتقای کیفیت عملکرد تحصیلی او تأثیر شایانی دارد. احتمالاً بیماری یا معلولیت دانش آموز باعث میشود وقتی او خود را در جمع سایر دانش آموزان که سالم هستند می‌بیند و مقایسه می‌کند دچار نوعی احساس نقص ناتوانی سرخوردگی و ضعف شود که در نتیجه بصورت مستقیم یا غیر مستقیم این مسأله زمینه ساز بروز اضطراب خواهد شد. این احساس ناتوانی هم می‌تواند مستقیماً اضطراب ایجاد کند و هم ممکن است با تأثیر بر عملکرد تحصیلی و افت نمرات دانش آموز سبب بروز یا تشدید اضطراب دانش آموز شود
(ملکی، متقی پور و صادقی‌فر، 1371 و باکن و همکاران، 2009). این یافته با نتایج پژوهش ملکی نیز مغایرت دارد. پژوهش ملکی نشان داد که وجود بیماری‌های جسمی و روانی میانگین نمرات اضطراب را بالابرده و فقدان آنها میانگین نمرات را کاهش می‌دهد (ملکی، متقی پور و صادقی‌فر، 1371).

این یافته همچنین با نتایج پژوهش الیاس میرزا و همکاران (2004) و واحد العین (1385) مغایرت دارد (واحد العین، 1385، میرزا و جنکینس، 2004). در این پژوهش رابطه معناداری بین میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان و بیماری یکی از اعضای خانواده دیده نشد، هر چند به نظر می‌رسد بیماری یکی از اعضای خانواده می‌تواند تأثیر بسزائی در روان و روحیه اعضاء خانواده  داشته باشد و خانواده‌ها را متحمل هزینه‌های اقتصادی زیادی نماید که بر میزان اضطراب افراد بیفزاید. شاید بتوان گفت تعداد کم دانش‌آموزانی که در خانواده خود با یک فرد بیمار زندگی می‌کردند، ممکن است  بی‌معنایی ارتباط بین میزان اضطراب آشکار و بیماری یکی از اعضای خانواده را توجیه کند. این یافته با نتایج برخی از پژوهش‌ها همخوانی ندارد (واحد العین، 1385).

نتایج این پژوهش نشان داد که میزان اضطراب آشکار در دانش آموزان بالاتر از متوسط بود و این جامعه در معرض خطر است و با توجه به نتایج پیشنهاد می‌شود سیاست گذاران آموزشی وزارت آموزش و پرورش در برنامه‌ریزی‌های خود علاوه بر توجه به جنبه آموزش دانش آموزان باید سلامت روحی و روانی دانش آموزان را نیز مد نظر قرار دهند. می‌توان با ایجاد و تقویت سیستم‌های حمایتی روانی دانش آموزان در مدارس به مقابله با اضطراب پرداخت. آموزش مسئولین و بخصوص مشاورین مدارس و فراهم نمودن شرایط مناسب جهت مراجعه دانش آموزان برای مشاوره گام‌های مفیدی در این راستاست. نتایج این مطالعه میتواند در برنامه‌ریزی‌های آموزش و پرورش و طرح بهداشت روانی وزارت بهداشت مورد استفاده قرار گرفته و مقدمه‌ای جهت مطالعات گسترده‌تر و عمیق‌تر در سطح کشور باشد.

 

تشکر و قدردانی

از مسئولین آموزش و پرورش دبیرستان‌های دخترانه مشهد و دانش آموزان عزیزی که در انجام هر چه بهتر شدن این پژوهش یاری‌مان کردند سپاسگزاری می‌نماییم. از دانشگاه علوم پزشکی تهران نیز که  از این پروژه حمایت مالی کردند سپاسگزاریم.

منابع

احمدی، سعید، خضری، حسن ، (1385)، بررسی رابطه اضطراب ریاضی و سبکهای یادگیری در میان دانش آموزان دبیرستانی ، اندیشه های تازه در علوم تربیتی ، شماره 4، صص 44-31.

داروور، زهره ، (1377)،بررسی شیوع اضطراب آشکار و پنهان و عوامل مؤثر بر آن در دانش آموزان دبیرستانهای دولتی دخترانه روزانه شهر لاهیجان ،پایان نامه جهت دریافت MPH،دانشکده پزشکی،دانشگاه علوم پزشکی تهران،1377.

رادفر، شکوفه، (1382)، بررسی نقش نماز در میزان شیوع اضطراب در دختران دانش آموز دبیرستان قم،در کتاب اسلام و بهداشت روان،جلد اول،چاپ اول،تهران:نشر معارف.

روشن، رسول، (1379) ،بررسی مقایسه ای میزان شیوع افسردگی و اضطراب در دانشجویان شاهد و غیر شاهد در سطح دانشگاههای شهر تهران،پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشکده علوم انسانی،دانشگاه تربیت مدرس.

عظیمی، حمیده، ضرغامی،  مهران ، (1381)، بررسی مقابله مذهبی و میزان اضطراب در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی مازندران در سال تحصیلی79-78، مجله علمی پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی  مازندران،سال12،شماره34، صفحه41-37.

قلجایی، فرشته، (1385)، دانش آموزان دختر و بررسی شیوع سوء تغذیه کودکان 36-1ماهه در بخش کودکان بیمارستان دکتر شیخ،دانشکده پرستاری و مامائی،دانشگاه علوم پزشکی زاهدان.

کریمی، رقیه ،تقوی لاریجانی، ترانه، مهران، عباس، قلجایی،  فرشته ،(1384)،  بررسی ارتباط اضطراب دانش آموزان دختر با نوع کنترل والدینی، فصلنامه علمی پژوهشی حیات، مجله دانشکده پرستاری و مامایی تهران ،دوره11، شماره4، صفحه 88-83.

محمودی عالمی، قهرمان ،عظیمی، حمیده، ضرغامی، مهران، (1383)، تاثیر آموزش قاطعیت بر میزان اضطراب و جرأت ورزی دانشجویان پرستاری، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی گرگان، سال6، شماره11، صفحه72-66.

مشکانی، زهرا سادات ، (1377)، بررسی شیوع اضطراب و عوامل موثر بر آن در دانش آموزان دبیرستانی قاسم آباد اسلامشهر، مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، صفحه 94-89.

مشهدی، علی، (1385)، بررسی رابطه بین میزان اضطراب دانش آموزان و اشتغال مادر، چکیده مقالات دومین کنگره سراسری آسیب شناسی خانواده در ایران،28-25 اردیبهشت ماه 1385،صفحه 334.

ملکی، حسین، متقی پور، یاسمن، صادقی فر، مجید، (1371)، بررسی میزان و عوامل مرتبط با اضطراب و افسردگی در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی همدان در سال 1371،مجله دانشکده پزشکی،1376،سال6،صفحه 85-79.

مهرام، بهروز،(1371)، راهنمای آزمون اضطراب آشکار و پنهان اشپیل برگر ،مشهد،دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد.

نظری، مهناز، (1384)، رابطه میان خودکارامد پنداری و اضطراب در بین دانش آموزان دختر مقطع پیش دانشگاهی دولتی ناحیه یک کرج در سال 1384. صص 21-1.

واحدالعین، حسین،(1385)، بررسی شیوع اضطراب آشکار و پنهان و عوامل موثر بر آن در دانش آموزان دبیرستانهای دخترانه منطقه2تهران در سال تحصیلی85-84،پایان نامه دکترای پزشکی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی تهران.

Angst J,. Gamma A,. Baldwin DS,. Ajdacic-Gross V,. Rössler W. (2009).The generalized anxiety spectrum: prevalence, onset, course and Outcome, Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci;259(1):37-45. Epub 2008 Jun 24.

Büken B, Erkol Z, Bahçebaşi T, Büken E, Ozdinçer S, Ercan N. Düzce U Düzce tip Fak., Adli Tip AD.(2009). The effect of firearms in inducing stress in high school students inthe city of Düzce (Turkey)], Turk Psikiyatri Derg;20(2):213-26.

Katzelnick DJ، Kobak KA، DeLeire T، Henk HJ، Greist JH، Davidson JR، Schneier FR، Stein MB، Helstad CP.( 2001).Generalized social Anexiety disorder in managed care. American  Journal of psychiatry:12-1999-2007.

llyas Mirza, Rachel Jenkins.(2004). risk factor, prevalence &treatment of anxiety &depressive disorder in Pakistan: systematic review, BMJ,(3 April), doi: 10.1136, bmj.328.7443.794.

N detei, D. M, Khasakhala  Lincoln,  Nyabola  Lambert, Ongecha-Owuor Francisca, Seedat Soraya, Mutiso Victoria, Kokonya Donald & Odhiambo, (2008). The prevalence of anxiety &depression symptoms & syndromes in Kenyan children & adolescents, journal of child and adolescent mental health, volume20, number 1, :p.33-51.

Varcaralis E,. (2000). Psychiatric nursing clinical guide, assessment tools & diagnosis. philadelphia: WB. sunders co.

 

تعداد مشاهده مقاله: 1,014

تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 338